Jona Lendering

Goden en halfgoden

In het hart van de oude wereld leefden de Feniciërs. Maar anders dan de hen omringende volken, zoals de Egyptenaren, Mesopotamiërs, Joden, Grieken en Romeinen, zijn de Feniciërs nauwelijks bekend.

Over dit volk schreef Filon van Byblos ooit de negen boekrollen tellende Fenicische geschiedenis. Daarvan resteren alleen nog fragmenten, die weinig vertellen over het verleden van Fenicië, maar wel over de mythologie. De fragmenten gaan over de goden waartegen de samenstellers van de Bijbel zich afzetten en bieden verhalen die de vroegste Griekse dichters inspireerden. Ze zijn weliswaar fragmentarisch, maar uitermate interessant voor classici en godsdiensthistorici.

Filon van Byblos’ Fenicische geschiedenis is tegelijkertijd ook te lezen als het werk van een belezen, Griekstalige geleerde in een welvarende, steeds Romeinser wordende wereld. Hij schuwde de polemiek niet om iets van zijn eigen cultuur te bewaren. Ook al is er weinig over van zijn Fenicische geschiedenis, Filon is in zijn doel geslaagd.

Voor Goden en halfgoden maakte classicus en Byzantinoloog Hein van Dolen voor het eerst een Nederlandse vertaling van wat er resteert van de Fenicische geschiedenis. Historicus Jona Lendering schreef de toelichting. Van Dolen en Lendering werkten eerder samen bij de vertaling van Herodotos’ Het verslag van mijn onderzoek.

Oudheidkunde is een wetenschap

Oudheidkunde is een wetenschap en in zijn nieuwe boek legt Jona Lendering, zelf oudheidkundige, uit waarom. Nieuwe data en nieuwe perspectieven leiden tot nieuwe inzichten en nieuwe technieken leiden tot nieuwe soorten inzicht. Lendering zou willen dat het vakgebied zich wat vaker presenteerde met die innovatie. Als de Oudheid in het nieuws komt, is het immers veelal met trivialiteiten, overdrijvingen en wist-je-datjes. In Oudheidkunde is een wetenschap beschrijft Lendering waar de innovatie zit, verklaart hij de aanhoudende oudheidkundige zelftrivialisering en oppert hij alternatieven.

Of bestel het e-book.

De vergeten oorlog

In De vergeten oorlog behandelt Jona Lendering de Eerste Punische Oorlog (264-241 v.Chr.). Bij het woord ‘Karthago’ denken we meestal aan Hannibal met zijn olifanten, ergens op een besneeuwde Alpenpas. Het is begrijpelijk dat die gebeurtenis alle aandacht trekt, maar het was slechts één korte operatie in één oorlog, terwijl de Romeinen en Karthagers ruim een eeuw hebben gestreden om de heerschappij in het Middellandse Zeegebied. De Eerste Punische Oorlog was volgens de Griekse geschiedschrijver Polybios ‘de langste, intensiefste en grootste oorlog uit de geschiedenis’. Het conflict had dan ook ingrijpende gevolgen, zoals de eenwording van Italië, de opkomst van Numidië en maatschappelijke veranderingen. In De vergeten oorlog laat Jona Lendering zien dat de Eerste Punische Oorlog ten onrechte overschaduwd wordt door Hannibals spectaculaire acties.

Of bestel het e-book.

Hannibal in de Alpen

In het najaar van 218 v.Chr. trekt de Karthaagse veldheer Hannibal in vijftien dagen over de Alpen. Zijn vijanden, de Romeinen, waren hier nauwelijks op voorbereid en door deze operatie veranderde het verloop van de Tweede Punische Oorlog (218-201 v.Chr.).

De vraag over welke pas het Karthaagse leger Italië binnenviel, houdt de gemoederen al twee eeuwen bezig. In Hannibal in de Alpen benut Jona Lendering het op zich onbeduidende vraagstuk om te tonen waar oudheidkundigen zich zoal mee bezighouden. De overlevering van antieke teksten, de stereotypen waarvan antieke auteurs zich bedienden, klimaatreconstructie, het antieke landschap en de darmflora van zoogdieren behoren tot de onderwerpen die aan de orde komen. Hannibal in de Alpen gaat over de oudheid maar vooral over de veelkleurigheid van de oudheidkunde.

Of bestel het e-book.

Bedrieglijk echt

In Bedrieglijk echt beschrijft Jona Lendering de wedloop tussen wetenschap en vervalsers in de papyrologie. Veel romantischer dan papyrologie kan wetenschap niet zijn. In een ver land ontdekt iemand een antieke boekrol of wat snippers papyrus en ineens is daar een lang vergeten tekst. Vaak komen de papyri echter van de zwarte markt, zoals het Evangelie van de Vrouw van Jezus, dat enkele jaren geleden veel publiciteit trok. Hoewel binnen enkele dagen vaststond dat het ging om een vervalsing, erkende de onderzoekster dit pas toen de vervalser was opgespoord. Jona Lendering laat in Bedrieglijk echt zien dat fraudeurs kansen krijgen de wetenschap een loer te draaien door de zucht naar roem van wetenschappers.

Of bestel het e-book.

Xerxes in Griekenland

Jona Lendering vertelt in Xerxes in Griekenland het verhaal van een grote historische confrontatie: de Perzische Oorlog. In het Oosten woonden arrogante despoten en onderdrukte volkeren, in het Westen leefde de ware vrijheid. Dat de Grieken 2500 jaar geleden de Perzen versloegen, redde de westerse beschaving. Dit geschiedbeeld was in de twintigste eeuw dood en begraven, maar is ten tijde van de Amerikaanse invasie van Irak als een zombie teruggekeerd. Jona Lendering beschrijft in Xerxes in Griekenland de Perzische Oorlogen, van de veldslag bij de pas van Thermopylae tot de zeeslag bij Salamis, laat zien waarom het oude beeld niet klopte en legt uit waardoor zombiegeschiedbeelden kunnen terugkeren.

Of bestel het e-book.

Wahibre-em-achet en andere Grieken

Historicus Jona Lendering vertelt in Wahibre-em-achet en andere Grieken, het Themaboekje van de Week van Klassieken 2019, over de tienduizenden migranten in de Oudheid. De Griek Wahibre-em-achet was er daar één van. Als de inscriptie van zijn sarcofaag in het RMO in Leiden niet de namen had vermeld van zijn ouders, Alexikles en Zenodota, zou niets ons hebben doen vermoeden dat hij van Griekse afkomst was. Op hun reizen namen de migranten nieuwe ideeën mee, maar gevaarlijke ziektes werden ook via de reizende massa verspreid. De mens is in het verleden veel mobieler geweest dan wordt gedacht. Jona Lendering schrijft in Wahibre-em-achet en andere Grieken over deze landverhuizers aan de hand van zowel antieke verhalen over migratie en archeologisch onderzoek als sociale wetenschappen en de meest recente DNA-vondsten.

Het visioen van Constantijn

In Het visioen van Constantijn vertellen Jona Lendering en Vincent Hunink het ware verhaal over de eerste christelijke keizer. In het Romeinse Rijk werden christenen vervolgd en ter dood veroordeeld. Volgens de verhalen kreeg keizer Constantijn in 312 een visioen, bekeerde hij zich tot het christendom, versloeg hij zijn vijanden en begon hij de kerk te begunstigen. Dit was het moment waarop de kerstening definitief begon en de grondslagen werden gelegd voor de latere, christelijke middeleeuwen. De auteurs, beiden gelauwerd op het gebied van de klassieke oudheid, laten in dit rijk geïllustreerde boek aan de hand van bronnen uit de tijd zelf zien dat dit verhaal niet helemaal klopt.

Of bestel het e-book.