5 vragen aan Alexander van de Bunt over ‘Wee de overwonnenen’

Romeinenweek 2020

De Romeinenweek 2020 is van start gegaan! Om de week te openen hebben we Alexander van de Bunt geïnterviewd over zijn nieuwe boek Wee de overwonnenen. Van 25 april tot en met 3 mei kun je alles ontdekken over de Romeinen in Nederland. Wegens de huidige maatregelen zoals geformuleerd door de overheid gaan de geplande bijeenkomsten niet door. Daarentegen is de Romeinenweek dit jaar volledig digitaal!

Het boek is beschikbaar in de (online) boekhandel en via onze partner Boekenwereld. Lees het gehele interview hieronder!

 

Wat is meest verrassende ontdekking uit Wee de overwonnenen?

Een van de meest verrassende plottwisten in het boek is het verhaal van de Bataafse Opstand onder leiding van Julius Civilis. Tot voor kort werd deze opstand vaak neergezet als een geïsoleerd conflict aan de noordgrens van het Rijk, maar dat was helemaal niet zo. Vaak worden de Bataven geportretteerd als heldhaftige vrijheidsstrijders die het opnamen tegen de decadente en corrupte Romeinen.

Eigenlijk moeten we deze gebeurtenis vanuit een breder perspectief bekijken, namelijk het vierkeizerjaar in 69/70 n.Chr., toen het Romeinse Rijk verzeild was geraakt in een burgeroorlog waarin verschillende gouverneurs tegen elkaar ten strijde trokken om het keizerschap. De Bataven kwamen in opstand tegen één van deze gouverneurs, namelijk Vitellius, en zwoeren trouw aan Vespasianus, die uiteindelijk als overwinnaar uit de strijd kwam.

Vanuit de bronnen weten we dat Vespasianus ook als officier betrokken was bij de invasie van Brittannië in 43 n.Chr., en vermoedelijk al in aanraking was gekomen met de Bataven die op dat moment dienst deden in het Romeinse leger. Ook van Julius Civilis weten we dat hij jarenlang in Brittannië aan de Romeinse zijde heeft gevochten. Is het mogelijk dat deze twee mannen elkaar hebben gekend? Was de Bataafse Opstand een opgezet plan van Vespasianus om Vitellius van de troon te stoten? Wat was er gebeurd als de Bataven de Romeinen bij Trier of Xanten hadden verslagen? Dan had de geschiedenis er heel anders uitgezien. Uiteraard blijft hier heel veel ruimte voor speculatie en dat maakt dit verhaal zo ontzettend interessant.

Wat is de relatie tussen de Germanen, Kelten en Romeinen?

Buste van Tusculum van Julius Caesar, waarschijnlijk het enige eigentijdse portret van Caesar; Archeologisch Museum, Turijn, Italië

De periode rond het begin van onze jaartelling is een ongelofelijk interessante overgangsperiode, want enerzijds hadden de Romeinen zich hier nog maar net gevestigd en anderzijds ging het leven zoals men gewend was gewoon door. De Romeinen hadden sinds de Gallische Oorlog 58-51 v.Chr. hun invloed flink uitgebreid tot aan de Elbe in Duitsland. De Lage Landen waren in deze tijd het overgangsgebied tussen de Keltische Gallo-Romeinse provincies in het zuiden en de Germaanse stammen in het noorden.

Lang voor de komst van Julius Caesar hadden de Keltische stammen het voor het zeggen in het overgrote deel van Europa. Totdat in de loop van de Late ijzertijd de Germanen vanuit het noorden oprukten. Het is voorstelbaar dat de Keltische stammen ten noorden van de Alpen onder de voet werden gelopen door de Germanen, zich bij hen aansloten, of op zoek gingen naar een nieuw thuisland. Over deze gebeurtenissen in de 2e en 1e eeuw v.Chr. is vrijwel niks gedocumenteerd in de antieke bronnen.

Met de komst van de Romeinen, viel tegen het einde van het eerste millennium v.Chr. het overgrote deel van de Keltische wereld onder invloed van de Romeinse Rijk. Dit betekende het einde van de Keltische cultuur zoals we die gedurende de ijzertijd hebben gekend. Betekende dit ook het einde van de Kelten als volk? Zeker niet! In de eerste eeuw n.Chr., komen we hen nog steeds tegen in het Romeinse leger, als handelaren en als Romeinse burgers, dus hun voorkomen was voor eens en altijd door de Romeinse invloed veranderd.

Wat is jouw mening over de werken van Tacitus?

Fictief portret van Tacitus

In mijn ogen spreken de teksten van Tacitus ontzettend tot de verbeelding. In geuren en kleuren weet hij ons veel te vertellen over de talrijke Germaanse stammen en hun leefgewoontes, zoals het waarschijnlijk het geval was in de late ijzertijd. In sommige gevallen zijn de beschrijvingen van Tacitus zeer nauwkeurig en in andere gevallen vertekend en verdraaid naar de politieke opvattingen van die tijd. Daarom moeten we zijn teksten met een korreltje zout nemen.

Tacitus was een man van zijn tijd met een eigen politieke agenda. In zijn werk zoekt hij genoegdoening voor eigen familie en zet hij zich af tegen keizers die in zijn ogen geen knip voor de neus waard zijn, want Tacitus had een sterke afkeer van tirannie. Tegelijkertijd geeft hij ons een zeer uitgebreide etnografische schets van het Vrije Germanië en hoe Romeinse bestuurders zich hier het beste konden manifesteren.

Het werk van Tacitus bevat veel politieke propaganda en stereotyperingen, zoals dat de Germanen als barbaren altijd op zoek waren naar roem, glorie en buit. Toch moeten we hem ook voor een aantal zaken credit geven. Zo doet hij als enige antieke auteur uitgebreid verslag over vele gebeurtenissen in Nederland en omstreken, zoals wraakexpedities van Germanicus en de Bataafse Opstand. Zonder zijn werk hadden we deze episode uit onze geschiedenis nooit gekend.

Hoe leefden de stammen in relatie tot elkaar rond het begin van de jaartelling in de Lage Landen?

Het is eigenlijk bijna niet voor te stellen, maar rond het begin van onze jaartelling vielen onze contreien tot aan de Elbe, onder de invloed van het Romeinse Rijk. In die tijd was er nog geen sprake van de limes. In de tweede helft van de eerste eeuw v.Chr., hadden vele nieuwe Germaanse stammen zich in het Rijn- en Maasgebied gevestigd, zoals de Bataven, Cananefaten, Tungriërs (Tongeren) en de Ubiërs (Keulen). Ten noorden van de Rijn komen we de stammen van de Friezen, Chauken, Ampsivaren, Bructuren, Sueben, Cherusken en nog vele anderen tegen.

Alles wat we over hen weten, is gezien door de ogen van de Romeinen. Op het ene moment sloegen de Germaanse stammen elkaar de kop in en op het volgende moment spanden ze samen tegen de Romeinen. Enkele stammen kozen voor een vreedzamer pad en onderhielden goede diplomatieke relaties met de Romeinen en de naburige stammen. Het Germaanse gebied was een dynamische wereld, waarin deze stammen via de zee, en rivieren als de Rijn, Weser en Elbe en al hun zijtakken met elkaar in verbinding stonden en invloed op elkaar uitoefenden.

Zijn er ook dingen die je ontdekt hebt die je niet kwijt kon in dit boek?

Jazeker! Tijdens mijn zoektocht in de antieke bronnen ben ik een hoop interessante fenomenen tegengekomen in het Germaanse gebied, die helaas net buiten de reikwijdte van het boek vielen. Zo zijn er verscheidende verhalen bekend over machtige vrouwen en koninginnen bij de Scandinavische en Germaanse stammen aan de Oostzee. Voor de Romeinen was dit echt een gekke gewaarwording. Sowieso was het noorden en het oosten van Europa een bizarre en mysterieuze wereld. Ik verwacht komende jaren veel meer nieuwe inzichten en verhalen hierover.

Julius Caesar was de eerste veroveraar die onze contreien bereikbaar maakte voor de Klassieke wereld, maar was zeker niet de eerste persoon uit Middellandse zeegebied die ons gebied heeft bezocht.  Deze eer gaat uit naar de Feniciërs en de Oude Grieken. Hoe dit verhaal in elkaar zit, wil ik nog een keer bestuderen. Wellicht voor een volgend boek.